Soğuk algınlığı, hafif şiddetteki üst solunum yolu hastalıkları için yaygın olarak kullanılan bir terimdir. Burun tıkanıklığı veya burun akıntısı, hapşırma, boğaz ağrısı ve öksürük soğuk algınlığının en bilinen semptomlarıdır. Soğuk algınlığı tek bir etkene bağlı olarak meydana gelmez, birçok farklı virüsten kaynaklanan viral enfeksiyon, halk atrasında soğuk algınlığı olarak adlandırılabilmektedir. Her ne kadar “basit bir rahatsızlık” olarak algılansa da hastaların hekime ve eczacıya başvurma nedenleri arasında ilk sıradadır ve birçok kişiyi işinden ve okulundan alıkoyarak yaşam kalitesini büyük ölçüde düşürmekte, ayrıca sebep olduğu sağlık giderleri ile hem devlete, hem de vatandaşa ciddi bir yük bindirmektedir.
Fitoterapi, Yunanca “phytos” (bitki) ve “therapeuein” (tedavi) kelimelerinden oluşur. Fitoterapi, hem basit rahatsızlıkları tedavi etmek için, hem de bazı kronik hastalıklara yardımcı olmak amacıyla uygulanabilen tamamlayıcı bir tıp yöntemidir. Bitkilerle tedavinin tarihi insanlık tarihi kadar eski olmakla birlikte, özellikle son dönemde fitoterapi oldukça popüler hale gelmiş, bitkisel ürünlerin yararları ve olası riskleri ile ilgili güvenilir bilgiye duyulan ihtiyaç tüm dünyada artmıştır. Özellikle soğuk algınlığı ve grip tedavisinde hastalar bitkisel ilaçları konvansiyonel ilaçlara tercih edebilmektedir. Bitkisel ürünler genel kanının aksine tamamen zararsız değildir, ciddi yan etkilere neden olabildikleri gibi bitki-ilaç etkileşimleri de bu açıdan önemli bir sorun teşkil etmektedir. Akılcı fitoterapi ilkeleri ile hareket edildiğinde soğuk algınlığı ve grip semptomlarını bitkisel ürünlerle iyileştirmek mümkündür. Bu yazıda bu amaçla hangi bitkilerden nasıl yararlanabileceğimizi anlatacağız.
Sambucus nigra (Kara mürver)
Kara mürver bitkisinin çiçekleri soğuk algınlığı ve gribin tedavisinde kullanılmak üzere Alman Komisyon E tarafından onaylanmıştır. Bitkinin bu etkisi bileşiminde bulunan kempferol, kersetin, izokersitrin, rutin ve klorojenik gibi fenolik bileşiklerden ileri gelmektedir. Kara mürver ekstrelerinin influenza virüsleri üzerinde antiviral etkinlik gösterdiği hem in vitro çalışmalar, hem de klinik deneylerle kanıtlanmıştır. Antiviral etkinliğinin yanı sıra antienflamatuar, immunmodülatör ve antioksidan aktivite de gösteren kara mürver tüm bu mekanizmalar ile soğuk algınlığı ve gripte faydalı bir seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Standardize ekstre içeren şurup, kapsül, pastil gibi ürünler önerilen dozlarda günlük olarak kullanılacağı gibi iki tatlı kaşığı mürver çiçeği üzerine 150 mL kaynar su eklenerek hazırlanan çay da sıcak halde günde iki fincan tüketilebilir.
Tilia cordata, T. platyphyllos (Ihlamur)
Erken çiçeklenen yaz ıhlamuru (T. platyphyllos) ve yaklaşık iki hafta sonra çiçeklenen kış ıhlamuru (T. cordata) türlerinin olgunlaşmış çiçek durumları soğuk algınlığının tedavisinde geleneksel olarak yüzyıllardır kullanılmaktadır. Özellikle infüzyonu hoş kokusu ve tadı ile hastalar tarafından sıklıkla tercih edilir. Bitki diaforetik (terletici) etki meydana getirir. Bitkinin bileşiminde müsilaj ve tanen bileşikleri bulunur. Müsilaj bulundurduğu için göğüs yumuşatıcı olarak da kullanılabilir. Ayrıca SSS’deki yatıştırıcı etkisiyle hastanın daha rahat bir uykuya dalmasına yardımcı olur.
Hedera helix (Duvar sarmaşığı)
Duvar sarmaşığı ekstreleri içeren preparatlar ülkemizde yaygın olarak reçete edilen ürünler arasındadır. Üst solunum yolu hastalıklarının tedavisinde ve kronik enflamatuar bronşiyal hastalıkların semptomatik tedavisinde kullanılmak üzere Komisyon E tarafından onaylanmıştır. Etkili bileşikleri saponinlerdir. Kuru öksürükte öksürüğün sıklığını ve şiddetini, balgamlı öksürükte ise balgamın yoğunluğunu azaltır. Küçük çocuklarda da güvenle kullanılabilir. Duvar sarmaşığı ekstresi ile bazı diğer bitkilerin kombine halde bulunduğu bir ürün kullanan hastaların kırgınlık, ateş, boğaz ağrısı gibi semptomlarında ciddi bir iyileşme sağlandığı rapor edilmiştir.
Pelargonium sidoides (Afrika sardunyası)
Afrika sardunyasının kökünden elde edilen ekstreler solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bitkinin geleneksel olarak tüberküloz tedavisinde kullanılıyor oluşu antibakteriyel etkinliği olduğunu düşündürmüş, yapılan çalışmalar bitkinin farklı bakteri, virüs ve mantar suşlarında belirgin antimikrobiyal aktivite gösterdiğini ispatlamıştır. Kumarin türevi bileşikler içeren bitkinin antimikrobiyal etkisinin yanında immunomodülatör etkisi de de vardır. Tedavide özel bir işlemle üretilen EPs7630 isimli ekstre kullanılmaktadır. Hastalık semptomlarında iyileşme sağladığı ve hastalık süresini kısalttığını klinik çalışmalarla gösterilmiştir. Yan etki profili güvenlidir ve çocuklarda kullanılabilir..
Müsilaj İçeren Bitkiler
Hatmi (Althaea officinalis), ebegümeci (Malva sylvestris), sığırkuyruğu (Verbascum sp.), sinirli ot (Plantago lanceolata), İzlanda yosunu (Cetraria sp.) gibi bitkiler taşıdıkları müsilaj sayesinde mukozal yüzeyin üzerini kaplayarak koruyucu bir etki oluşturur ve öksürüğü engellemeye yardımcı olur. Müsilajlı bitkilerin bilinen ciddi bir yan etkileri yoktur.
Uçucu Yağ içeren Preparatlar
Nane (Mentha x piperita), okaliptüs (Eucalyptus globulus), kekik (Thymus vulgaris, Origanum onites vd.) gibi uçucu yağ taşıyan bitkiler soğuk algınlığı ve grip tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu bitkilerden elde edilen uçucu yağlar farklı formlarda kullanılabilir. Uçucu yağ içeren burun damlası veya merhemi, pastil, buğu, gargara gibi preparatlar eczanelerde satılmaktadır. Nane uçucu yağında bulunan mentol nazal dekonjesyon sağlar, hastanın rinite bağlı şikayetlerinde azalma meydana gelir. Okaliptüsten ve Cinnamomum camphora’dan elde edilen kafur nazal mukozada soğuk reseptörlerini uyarır. Ayrıca, uçucu yağlar salgı akışını uyardıkları için nazal mukozayı nemli halde tutarlar. Mukozal kuruluk siliyer hareketi engellediğinden nazal mukozanın nemi kalması soğuk algınlığında önemlidir. Bu bitkiler öksürük için kullanılan preparatların da bileşimine girer. Mukus viskozitesinin arttırılması, öksürme isteğinin istemli olarak kontrol edilmesine destek olma (gastropulmoner refleks mekanizması) ve bronşiyal bezlerin aktivitesinin arttırılması uçucu yağların öksürük tedavisinde kullanılmasını sağlayan mekanizmalardır.
Soğuk algınlığı, boğaz ağrısı için tıbbi çay tarifi:
Nane yaprağı (Menthae folium) 20 g
Mürver çiçeği (Sambuci flos) 20 g
Kekik topraküstü kısımları (Thymi herba) 10 g
Öksürük için çay tarifi:
Hatmi kökü (Althaeae radix) 25 g
Rezene meyvesi (Foeniculi fructus) 10 g
İzlanda yosunu (Lichen islandicus) 10 g
Sinirli ot topraküstü kısımları (Plantaginis lanceolata herba) 15 g
Meyan kökü (Liquiritae radix) 10 g
Kekik topraküstü kısımları (Thymi herba) 30 g
Terletici çay tarifi:
Ihlamur çiçeği (Tiliae flos) 25 g
Mürver çiçeği (Samcuci flos) 25 g
Hazırlanış: 1 tatlı kaşığı drog üzerine bir fincan kaynar su (150 mL) eklenerek 5-10 dk demlenir, taze demlenmiş çay sıcak halde yavaşça içilir.
Referanslar
Heikkinen, T., & Järvinen, A. (2003). The common cold. The Lancet, 361(9351), 51-59.
Mahboubi, M. (2021). Sambucus nigra (black elder) as alternative treatment for cold and flu. Advances in Traditional medicine, 21(3), 405-414.
Bedard, M. (2004). Linden flower and the common cold. Canadian Pharmacists Journal, 137(10), 42.
Barnes, L. A., Leach, M., Anheyer, D., Brown, D., Carè, J., Lauche, R., … & Steel, A. (2020). The effects of Hedera helix on viral respiratory infections in humans: A rapid review. Advances in integrative medicine, 7(4), 222-226.
Moyo, M., & Van Staden, J. (2014). Medicinal properties and conservation of Pelargonium sidoides DC. Journal of ethnopharmacology, 152(2), 243-255.
Matthys, H., Eisebitt, R., Seith, B., & Heger, M. (2003). Efficacy and safety of an extract of Pelargonium sidoides (EPs 7630) in adults with acute bronchitis: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Phytomedicine, 10, 7-17.
Franova, S., Nosalova, G., & Mokry, J. (2006). Phytotherapy of cough. Advances in phytomedicine, 2, 111-131.
Schulz, V., Hänsel, R., Blumenthal, M., & Tyler, V. E. (2004). Rational phytotherapy: A reference guide for physicians and pharmacists. Springer Science & Business Media.
