Antiviral etkilerinden dolayı üst solunum yolu enfeksiyonlarında kullanılan bazı bitkilerin tanıtıldığı yazılarımızdan ikincisini aşağıda bulacaksınız: Laden otu Akdenize kıyısı olan ülkelerde yetişen toplam 18 Cistus L. türünden Türkiye’de bulunan 5 tanesi, ‘Laden otu (çiçeği)’ ‘karağan’, ‘pamuk (pamukçuk) otu gibi yaygın kullanılan adlarla tanınır. Hepsi de çok yıllık, çalımsı, herdem yeşil, her iki yüzü de tüylü, yapışkan yapraklı bu türler, ülkemizde Akdeniz iklimin görüldüğü yerlerde genellikle denize yakın yerlerde, diğer çalıların veya kayaların arasında, yamaçlarda, kumlu tepelerde karşımıza çıkar. Haziran ayından itibaren beyaz veya pembe, büyük ve gösterişli çiçekler açan bu dekoratif türlerde, yapraklara yapışkan özellik veren güzel kokulu bir oleoresin (aromatik yağ ve reçine karışımı) salgılanır. ‘Girit ladeni’ olarak da bilinen ve Doğu Akdeniz’de yaygın olan C. creticus L. [diğer adlarıyla C. ladaniferus L., C. villosus L. veya C. x incanus L. subsp. creticus (L.) Heywood] türünden başta Girit olmak üzere bazı Ege Adaları’nda oleoresin elde edilir. ‘Laden zamkı’ olarak adlandırılan oleoresin eskiden temmuz-ağustos aylarının güneşli ve rüzgarsız günlerinde, önce uzun saplı, üzerinde bir çift kayışın bulunduğu kamçı benzeri tarakların yaprakların üzerindeki gezdirilerek sıyrılması, ardından da bir bıçakla tarağın üstündeki oleoresinin kazınarak veya bitkilere sürünen veya yapraklarını yiyen keçilerin yün ve sakallarının taranması veya kesildikten sonra ayrılmasıyla elde edilirdi. ‘Laden zamkı’ artık gerek bu türden gerekse Batı Akdeniz’de doğal yayılış gösteren ve aynı zamanda yetiştirilen C. ladanifer L. türünün (İspanya ladeni) yaprak veya yapraklı sürgünlerinin kaynatılmasıyla elde edilir. Bilimsel adı ‘Labdanum’ veya ‘Labdani resina’ olan bu güzel kokulu (2,2,6-trimetilsiklohekzanon) oleoresin, kahverengi bir hamur şeklindedir, parlak bir alevle yanar, az çok acı bir tada sahiptir ve bazen elde edildiği yerlerde, kumlu toprakla katıştırılarak koyu kahverengi-siyah, sert bir ürün haline getirilir. Antik dönemlerden bu yana yakı yapımında, mumyalamada, daha sonraları ekspektoran, yatıştırıcı, emmenagog, astrenjan, antiviral, antibakteriyel, antidiyareik olarak ve kötü kokuların neden olduğuna inanılan hastalıklardan korunmak için kullanılan koku verici karışımlar içinde yer aldığı bilinir. Oleoresin, dondurma ve çiklet kokulandırılmasında ayrıca sabun & deodoranların kokulandırılmasında, parfümeride de kullanılır. Oleoresinden elde edilen aromatik yağın parfümeride değerli bir madde olan griamber yerine kullanılabilmesinin sperm balinalarının neslinin tükenmemesine katkı sağladığı bilinir. Oleoresin kepek sorununda da kullanılmaktadır. Günümüzde daha ziyade kurutulmuş yaprakları (Cisti herba) ezildikten sonra, geleneksel olarak dermatolojik sorunlarda (yanık, egzema, psoriasis) veya doğrudan hemostatik, romatizmada da lapa şeklinde, ayrıca insektisit olarak; tıbbi çayı ise stomaşik olarak kullanılır. Cezayir (Cistus albidus) ve Yunanistan’da (C. salviifolius) yapraklar aynı zamanda koku verici olarak da çaya konur. Ayrıca yapraklı dalları tütsü olarak veya kuru çiçek ve yaprakları mordanlı boyama yöntemiyle kilim dokumalarında kullanılır. Oleoresinin içinde başlıca mono (pinen, karvakrol) ve seskiterpenler bakımından zengin aromatik yağ (% 0.1), polifenolik kondanse tanenler ve diğer fenolik bileşikler ile diğer terpenik bileşikler (diterpenik labdanlar, manoiloksitler) bulunur. Aromatik yağında bulunan ve parlama noktası düşük olan pinen Cistus türlerinin kolayca yanmalarında önemli rol oynar. Antioksidan etkili reçinedeki labdanlardan bazılarının kuvvetli antibakteriyel (öz. Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa), antifungal (Candida albicans, C. krusei, C.glabrata & Aspergillus fumigatus), antienflamatuvar ve antiprotozoal aktivite gösterdikleri belirlenmiştir. Ayrıca polifenollerce zengin CYSTUS052 adlı ekstrenin de hücre kültüründe ve fare enfeksiyon modeli influenza virüslerine karşı antiviral aktivite gösterdiği, üst solunum yolu rahatsızlığında da semptomları belirgin ölçüde azalttığı belirlenmiştir. Günümüzde solunum yolu sorunlarında kullanılan bazı pastillerin içinde CYSTUS052 adlı ekstre bulunur. Ekstre patojen bakterilerin de ağız boşluğunda tutunmalarını engelledikleri gösterilmiştir.
Cistus creticus L.
C. salviifolius L.
C. laurifolius L
C. ladanifer L.
