Antiviral bitkiler (1.) Üst solunum yolu enfeksiyonlarında antiviral etkilerinden dolayı kullanılan bazı bitkilerin tanıtılması amaçlanmıştır: Kara mürver Kara mürver [Sambucus nigra L.], Kuzey Amerika, Afrika, Avrupa ve Batı Asya da, Türkiye’de de genellikle Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde yetişen, 10 m yüksekliğe erişebilen, yaprak döken bir çalı veya ağaçtır. Güneşli ve nemli toprakları tercih eden ağacın koyu yeşil yaprakları 25 – 30 cm uzunluğunda ve kenarları dişli, uçları sivri, 5-7 yaprakçıktan oluşur; oğuşturulduğunda karakteristik bir kokusu olduğu farkedilir. Kara mürver, krem renkli, 5 mm çapında ve tekerlek şeklinde, güzel kokulu çiçeklere sahiptir ve yaz başında açan bu çiçekler 10 – 20 cm çapında düz bir şemsiyeyi andıran topluluklar oluştururlar. Eylül ayında olgunlaşan parlak koyu mor-siyah, küremsi etli meyveler ise 4-8 mm çapındadır ve kırmızı sapların ucunda sarkık demetler halinde bulunur. Bal arılarının sevdiği çiçeklerin hepsinin açıldığı zamanın yaz mevsiminin geldiğinin, kuşların severek yedikleri meyvelerin tamamen olgunlaştığı zaman ise yaz mevsiminin bittiğinin göstergesidir. Çiçeklerde başlıca mineraller (% 8 / en fazla potasyum), triterpenler (% 1), flavonoitler (% 1.8 öz. rutin), aromatik yağ (% 0.1), müsilaj, steroller, alkaloitler (Sambucin), siyanogenetik glikozitler (Sambunigrin), tanen, fenolik asitler bulunurken olgun meyvelerde başlıca antosiyaninler (% 1), siyanogenetik glikozitler (Sambunigrin), pektin, organik asitler, tanenler (% 3), şeker (% 7.5), reçine, A ve özellikle C vitaminleri (% 0.03), mineraller (özellikle demir) ve çok az aromatik yağ (%0.01) bulunur. Çiçek toplulukları tamamen açılmadan az önce, meyveler ise tamamen olgunlaştıktan sonra hasat edilir. Çiçekler ve meyveler saplarından kurtarıldıktan sonra hemen gölgeli, havadar ve 35oC de kurutulur ve ardından ağzı sıkıca kapanan cam kavanozlarda korunur. Meyveler 3-4 dakika pişirdikten sonra dondurularak da korunabilir. Kara mürverin tıpta kullanılan kısımları çiçekleri (Sambuci nigri flos) ve meyveleridir (Sambuci nigri fructus). Geleneksel tıpta yüzlerce yıldan beri üst solunum yolu rahatsızlıklarında kullanılan çiçek ve yaprakların bilimsel değerlendirilmeleri sonucunda bunların antiviral (öz. influenza virüsleri), enflamasyonu giderici, balgamı söktürücü, terletici, ateşi düşürücü, barsakları hafifçe yumuşatıcı, idrarı arttırıcı etkisi olduğunu bu nedenle soğuk algınlığı, sinüzit, bronşit, kronik orta kulak iltihabı ve alerjik rinitte iyileşmeyi hızlandırdığı (özellikle soğuk algınlığında mürver çayı içen enfekte kişilerin kullanmayanlara göre yarı sürede iyileşir; ekstrelerin burun mukozasını etkileyerek burun akıntısını, aksırmayı ve burun kaşıntısını azaltır) saptanmıştır. Çiçeklerden % 2-3 oranında (2-3 kısım kuru çiçek + 100 k su) ve taze olarak hazırlanan tıbbi çayının (Mürver çayı) sıcak olarak içilmesi gerekir. Mürver çiçeklerinin eşit miktarda civanperçemi veya ıhlamur çiçekleri ya da nane yapraklarıyla hazırlanacağı tıbbi çayların daha da etkin olacağı bilinir. Erişkinlerin günde en fazla 10 g kuru mürver çiçeğinden hazırlayacakları tıbbi çay aynı zamanda boğaz ağrısı ve tahrişlerinde, dişeti sorunlarında gargara şeklinde; egzema, ürtiker ve dermatitlerde ise losyon şeklinde kullanılır. Meyvelerin antioksidan etkileri kuvvetlidir ve özellikle soğuk algınlığına bağlı gelişebilecek enfeksiyonları önlemede, bağışıklık sistemini güçlendirmede, barsakları yumuşatmak için; ayrıca kas ve eklem ağrılarında, migrende kullanılır. Meyveler daima olgun olmalı ve tercihen kurutulmuş olanları ve en fazla 3-4 g olacak şekilde yenmeli. Emzirenlerde süt miktarını da arttıran bu meyvelerin fazla yenmesi durumunda, kusturucu ve laksatif bir etki görülür. Piyasada meyve ekstrelerini içeren kapsül, efervesan tablet ve şurupları bulunur. Kara mürver çiçek ve meyveleri çeşitli tatlıların ve içeceklerin yapımında, lezzet, koku ve renklendirici olarak; ayrıca genç dallarının beyaz renkli yumuşak özü (Mürver özü) bitkisel kesitlerin alınmasında; yaprakları böcek kovucu; farklı organlarından yeşil, mor ve siyah boyar madde elde edilir. Uyarı: Bir ağaç olan Kara mürver, en çok 120 cm yüksekliğinde ve otsu olan ’cüce mürver’den (Sambucus ebulus) görünüş olarak farklıdır. Ancak kurutulmuş çiçeklerin temininde, kara mürver çiçeklerinin koyu sarı olmasında karşılık cüce mürver çiçeklerinde kırmızı rengin varlığına dikkat edilmelidir. Bitki üzerinde kara mürvere göre daha sık dizilmiş, daha küçük meyvelerin sarkık değil dik topluluklar oluşturması ile ayrım kolaylıkla yapılır ancak kurutulmuş meyvelerin ayrımı zordur. Cüce mürver çiçek ve meyvelerinin, kusturucu ve müshil etkisinin kara mürvere göre daha kuvvetli olduğu unutulmamalıdır. Prof.Dr. Abdülkerim Alpınar
Kara mürver
Cüce mürver
Farmasötik Botanik Anabilim Dalı
Eczacılık Fakültesi
